QƏRBİ AZƏRBAYCAN İRSİ

Yelizavetpol qu­­berniyasının Zən­­gəzur qə­za­sın­­da, indi Meğ­­ri rayo­nun­da­kı Əli­də­rə­si (Əl­dərə) kənd­in­də.

Mığrı rayonu –Meğri, Aldərə kəndi – Alvank.

Memarlıq

Aldərə kənd­in­də­ki Alban mə­bə­di erməni abi­də­si olmadığı üç­ün təmir edil­mə­yib və uçub da­ğılıb. Ha­zır­da yerləşdiyi əra­zidə xara­ba­lıq­ları qalıb.

Əlidərəsi kəndi təqribən 1 km-də 15-20 hay ailəsi yaşayan Malev kəndi ilə bir tə­sər­rüfatda (“Partiyanın XVIII qurultayı” adına kolxoz) idi. Bu kənddə V-VI əsrə aid qədim Alban məbədi var idi [i]. 

Kiçik məbəd qırmızı daş süxurlardan tikilib və qalın divar səthindən ibarət idi. Məbəd ət­rafı və kənd ərazisi Azərbaycan tarixinin izlərini özündə əks etdirən qədim alban-türk abidələri ilə zəngindir. Kənddə 1831-ci ildə 131 nəfər, 1873-cü ildə 911 nəfər, 1886-cı ildə 1077 nəfər, 1897-ci ildə 1094 nəfər, 1904-cü ildə 1505 nəfər, 1914-cü ildə 1987 nəfər yalnız azərbaycanlı ya­şa­yıb

 1918-ci ildə əhali erməni təcavüzünə mə­ruz qalaraq deportasiya olu­nub. İndiki Ermənistanda Sovet hökuməti qurulandan sonra kənd sakinlərindən sağ qalanlar 1922-1924-cü illərdə tarixi-etnik tor­paq­la­r­ı­na qayıdır. Burada 1926-cı ildə 414, 1931-ci ildə 490, 1959-cu ildə 601, 1970-ci ildə 831, 1979-cu il­­də 784 nəfər yalnız azərbaycanlı yaşa­y­ı­b.

1988-ci il noyabrın 24-28-də kəndin sa­kin­ləri – azərbaycanlılar Ermənistan döv­lə­ti tərəfindən tarixi-etnik torpaqlarından de­portasiya olunub.  İndi burada er­mə­ni­lər yaşayır [ii].

Toponim qədim Azərbaycan di­l­in­də “qırmızı” mə­­nasını bil­di­rən “al” sözü ilə (ü­zün allanması kimi) “dərin çu­xur” mənasında ifa­­­də edən dərə sö­zünün bir­ləş­mə­­sindən for­ma­­l­a­şıb və “qır­mı­zı də­rə” mə­na­sını ifa­­də edir. Kənd tor­pağının qır­­­­m­ı­­­zı sü­xur­lar­­dan i­b­­­a­­­rət ol­du­­ğu üçün Al­dərə ad­lan­­dı­rı­lıb. Rel­yef əsa­sı­n­­­da ya­ra­nan mü­­­­rək­kəb qu­ru­luş­­lu to­po­ni­m­dir .

[i] Olaylar. – 2019. – 10-11 oktyabr,  № 135. – S. 11.

[ii] https://az.wikipedia.org/wiki/Ald%C9%99r%C9%99