QƏRBİ AZƏRBAYCAN İRSİ

İrəvan quber­ni­ya­­sı­nın Yeni Bə­yazid qə­za­sın­da, sonradan Axta (Razdan) ra­yo­nun­dakı Bic­ni kən­din­də

Axta rayonu – Raz­­dan, Bicni kə­ndi – Bjni ad­landırılıb

Memarlıq

Məscid  bi­na­sı­nın di­var­larının ar­xa və yan tə­rəf­ləri uçuru­lub. Hal-hazırkı dövr­­­də qabaq hissəsi və giriş qapısının ol­­du­ğu tə­rəf­lər qis­mən sa­lamat və­ziyyətdə qalıb.

Bicni məscidi XVII yüzildə inşa olunan qə­dim müsəl­man ibadətgahıdır. Hün­dür­lü­yü 5 metrdən çox olan məscidin ti­kin­ti­sin­də böyük qaya və çay daşlarından istifadə olu­nub. 

Məscid adını “Beçenek / Peçenek” türk boyunun ərəbcə yazılışı olan “Bj­ni”­dən alıb [i].  Kəndin yerli əhalisi azər­bay­can­lılar olub. Ermənilər bura­ya 1828-ci il Türk­mənçay müqaviləsindən sonra 1829-30-cu illərdə, eləcə də 1915-27-cı illərdə Türki­­yənin Bolis, Van bölgələrindən köçü­rü­lüb. Kənddə ermənilərlə yanaşı 1831-ci ildə 232 nəfər, 1873-cü ildə 685 nəfər, 1908-ci ildə 826 nəfər, 1914-cü ildə 1176 nə­fər, 1916-cı ildə 1309 nəfər azərbaycanlı türk yaşa­yıb. 

1918-20-cı illərdə azər­bay­can­lılar ermənilər tərə­fin­dən qovulub. İn­di­ki Ermənistanda Sovet haki­miy­yə­ti qu­rul­duq­dan sonra (1922-ci ildən sonra) azər­bay­­can­lı­lar öz doğma kəndlərinə qayıda bil­mişlər. 1926-cı il­də kənddə 48 nəfər, 1931-ci ildə 64 nəfər azərbaycanlı ya­şa­mış­dır ­[ii], [iii].

“İrəvan əya­lə­ti­nin ic­mal dəf­tə­ri”n­də Beç­ni for­ma­sında, Qaf­qaz­­ın 5 verstlik xə­ri­tə­sində Bicni kimi qeyd edil­miş­dir. To­po­nim Be­çenek türk tay­­fasının adı əsa­­sın­da yaran­mış­dır. Qu­ru­luş­ca sadə to­po­nim­d­­ir. Bjni, be­çe­nək etno­niminin ərəb di­lin­də ya­zılış for­ma­sı­dır [iv]. Məscid kənd əha­lisinin ibadət və mə­rasimlər üçün top­laş­dığı yer olub [v].

[i] https://www.facebook.com/IrevandaTurkler/photos/g%C3%B6y%C3%A7%C9%99-a%C5%9Fa%C4%9Fi-qaranliq-indi-martuni-

[ii] Qorqodyan, Z. 1831-1931-ci illərdə Sovet Ermənistanının əhalisi, (erməni dilində) / Z.Qorqodyan. – İrəvan: Melkonyan fond, 1932. – S. 17, 101.

[iii] Пагирев, Д.Д. Алфавитный указатель к пятиверстной карт Кавказского края / Д.Д.Пагирев. – Тифлис: Типография К.П.Казловского, 1913. – S. 34.

[iv] Bayramov, İ. Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri / İbrahim Bayramov. – Bakı: Elm, 2002. – ISBN 5-8066-1452-2.

[v] İrəvan əyalətinin icmal dəftəri / Azərb. Resp. EA, Şərqşünaslıq İn-tu; araşdırma, tərcümə, qeyd və əlavələrin müəl.: Z.Bünyatov, H.Məmmədov (Qaramanlı). –  Bakı: Elm, 1996. – S. 36.