Əkərək kənd məscidi
İrəvan quberniyasının Eçmiədzin qəzasında, indi Əştərək rayonundakı Əkərək kəndində.
Əştərək rayonu – Aştarak, Əkərək kəndi – Aqarak. 7.11.1995-ci ildə Araqatsotn vilayətinin inzibati ərazisinə daxil edilib
Memarlıq
Üst damı və kənar divarlarının bir hissəsi uçuq vəziyyətdə olan Əkərək kənd məscidi Qərbi Azərbaycanda İrəvandan sonra, bölgələrdə günümüzə qədər yarı uçuq vəziyyətdə gəlib çatan böyük məscidlərdən biridir.
Əkərək kənd məscidi təxmini olaraq 30-35 metr uzunluğunda, 8-10 metr eni və 4-5 metr hündürlüyündə olub. Çay daşı ilə tikilən məsidin kənar divarlarının qalınlığı (təxmini) 80 sm və 1 metrə qalınlığında idi. Geniş qövsvarı giriş qapısı olan iki otaqlı məscidin bir də enli yuxarı hissədə dördkünc olan qapısı vardı. İkinci otaqdan mədrəsə və Quran kursu kimi istifadə olunurdu. 1590-cı ildə tərtib edilmiş “İrəvan əyalətinin müfəssəl dəftəri”ndə Əyrək kimi, “İrəvan əyalətinin icmal dəftəri”ndə Əyərək. Qafqazın 5 verstlik xəritəsində Əkərək (Aqarak) kimi qeyd edilmişdir [i], [ii]. Kənddə 1831-ci ildə 318 nəfər, 1873-cü ildə 388 nəfər, 1886-cı ildə 536 nəfər, 1897-ci ildə 603 nəfər, 1908-ci ildə 629 nəfər, 1914-cü ildə 720 nəfər, 1916-cı ildə 653 nəfər, 1919-cu ildə 425 nəfər yalnız azərbaycanlı yaşayıb. 1919-cu ilin əvvəllərində kəndin sakinləri ermənilərin təcavüzünə məruz qalaraq deportasiya olunub. Ermənilər bura Türkiyənin Van, Qavaş, Bitlis bölgələrindən 1918-19-cu illərdə köçürülüb. Azərbaycanlılar öz kəndlərinə indiki Ermənistanda sovet hökuməti qurulandan sonra dönə bilib [iii]. Burada ermənilərdən başqa 1922-ci ildə 72 nəfər, 1926-cı ildə 74 nəfər, 1931-ci ildə 32 nəfər azərbaycanlı yaşayıb.
Adı XVI yüzilin əvvəllərindən çəkilir. XVI və XVIII yüzillərə aid tarixi mənbələrdə kəndin adının Əyrək, Əyərək formalarında qeyd olunmasına istinad edib bu qənaətə gələ bilirik ki, toponim “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarında (X boyda) adı çəkilən Əgrək şəxs adı əsasında əmələ gəlmişdir. Antropotoponimdir. Quruluşca sadə toponimdir [iv].
